İklim Kanunu Nedir?
İklim Kanunu, bir ülkenin veya Avrupa Birliği (AB) gibi bir oluşumun iklim değişikliğiyle mücadelede bağlayıcı hedefler ve kurallar geliştirdiği yasal bir düzenlemeyi ifade eder.
Bu konu yalnızca Türkiye’nin gündeminde değil; AB ülkeleri dışında Kanada, Kazakistan, Güney Kore, Rusya gibi pek çok ülkede de iklim kanunları uygulanmaktadır.
Türkiye’nin İklim Kanunu Teklifinin 1. Maddesinde, kanunun amacının yeşil büyüme vizyonu ve net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda iklim değişikliğine karşı mücadele etmek olduğu belirtilmiştir.
Net Sıfır Emisyon Nedir ve Neden Önemlidir?
Net sıfır, atmosfere salınan sera gazlarının, atmosferden çıkarılan sera gazlarıyla dengelendiği durumu ifade eder. Bu hedefe ulaşmak, çevre sorunları açısından kritik bir öneme sahiptir.
Çevre sorunlarının ciddiyeti bilinirken, Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA), 1880’den bu yana her yıl sıcaklık rekorlarının kırıldığını açıkça ortaya koymaktadır. NASA bilim insanlarına göre, ısınma eğiliminin ana nedeni, insan faaliyetlerinin atmosfere büyük miktarda sera gazı salmaya devam etmesidir.
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), kritik bir eşik olan 1,5°C üzerinde dururken, bu sınırın aşılması durumunda 2°C sıcaklığa ulaşmanın insanlar, doğa ve ekosistemler için hayati riskler taşıdığı ifade edilmektedir. Akdeniz havzası, iklim değişikliğinin olumsuz etkilerine en duyarlı bölge olarak görülmektedir ve bu bölge için sıcaklık artışı tahminleri endişe vericidir.
Küresel ısınmayı 1,5°C ile sınırlamak için sera gazı emisyonlarının en geç 2025’te zirveye ulaşması ve 2030’a kadar %43 oranında azaltılması gerektiği bildirilmektedir.
Paris Anlaşması ve AB Girişimleri
Uluslararası düzeyde çevre sorunlarına çözüm bulmak için, Paris Anlaşması gibi önemli belgeler imzalanmıştır. Paris Anlaşması’nın temel amacı, küresel ortalama sıcaklık artışını sanayi öncesi seviye olan 2°C’nin altında tutmaktır.
Taraf ülkelerin, bu anlaşmaya katkıda bulunmaları ve bu çabalarını Ulusal Katkı Beyanlarını her beş yılda bir sunarak belgelemeleri beklenmektedir.
Türkiye, Paris Anlaşması çerçevesinde sunduğu beyanda emisyonlarını azaltmak yerine daha düşük bir hızla artırmayı hedeflemektedir. Ülkenin emisyonları, 2038 yılına kadar zirveye ulaşmayı planlamaktadır ki bu da mutlak azaltımın bu tarihten sonra başlayacağı anlamına gelir.
AB ise çevreyi koruma konusunda uzun süredir kararlı adımlar atmaktadır. Son olarak, 11 Aralık 2019’da duyurulan Avrupa Yeşil Mutabakatı ile Avrupa’nın 2050’ye kadar iklim nötrlüğüne ulaşma hedefi yasal bir çerçeveye oturtulmuştur.
AB, 1990 seviyelerine göre 2030 yılına kadar net sera gazı emisyonlarını en az %55 oranında azaltmayı taahhüt etmiş ve bu hedefe yönelik farklı sektörleri kapsayan “55’e Uyum (Fit for 55)” yasa paketini kabul etmiştir.
Günümüzde, 2050 yılına kadar net sıfır emisyon hedefini yasal olarak kabul eden 48 ülkenin yanı sıra, 52 ülke de bu hedefi politikalarında yer alırken, Türkiye’nin bu hedefi 2053 yılına kadar gerçekleştirme niyetinde olduğu dikkat çekmektedir.
İklim Kanunu Türkiye İçin Neden Gereklidir?
Türkiye, 2023 itibarıyla dünya çapında toplam emisyonların %1.15’ine sahiptir; bu değer onu en çok emisyon üreten 13. ülke konumuna getirmektedir. Bu oran, AB’nin toplam emisyonlarının %6.08 olduğu dikkate alındığında, önemli bir oran olduğu anlaşılmaktadır.
Türkiye’nin emisyonlarını, 2038’de azaltmaya başlaması planlansa da, 2053 yılına kadar net sıfır emisyona ulaşması için yalnızca 15 yılı kalmaktadır. Bu durum, Türkiye’nin iklim taahhütlerini yerine getirebilmesi ve çevrenin korunması açısından gerekli adımları atmasını zorunlu kılmaktadır.
Bunun yanı sıra uluslararası düzeyde verilen iklim yargı kararları, Türkiye de dahil olmak üzere tüm ülkeler üzerinde etkili bir baskı oluşturmaktadır. En önemli davalardan biri olan Verein KlimaSeniorinnen Schweiz and Others v. Switzerland davasında, AİHM, iklim değişikliğiyle mücadele konusunda yeterli önlemlerin alınmadığına hükmetmiştir.
Bu karar, diğer ülkelere de 2030 yılına kadar sera gazı emisyonlarını en az %40 oranında azaltmaları ve 2050’ye kadar karbon nötrlüğüne ulaşmaları yolu ile yıllık emisyon seviyesine ulaşma yükümlülüğü getirmektedir.
İklim Kanunu’nun Türkiye için bir gereklilik olmasının bir diğer sebebi, 2023 yılında AB tarafından hayata geçirilen Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması’dır. Bu mekanizma, AB dışındaki ülkelerden belirli bir emisyon fiyatlaması talep etmektedir ve Türkiye’nin bu durumdan etkilenmesi beklenmektedir.
Karbon fiyatlama araçlarından biri olan Emisyon Ticaret Sistemi (ETS), Türkiye’de İklim Kanunu ile yürürlüğe girecektir. Böylece Türkiye, bu sisteme dâhil olarak mali yükümlülüklerini de yerine getirebilecektir.
İklim Kanunu Neden Eleştiriliyor?
İklim Kanunu’na yönelik tartışmalar sırasında bazı yanlış bilgiler yayılmıştır. Ayrıca, çeşitli çevre ve meslek grupları, teklifin şeffaf bir şekilde yürütülmediği ve kendilerine danışılmadığı gerekçesiyle eleştirilerde bulunmuştur. Bu sebeple teklif geri çekilmiştir.
Ne Yapılmalı?
Gelecekte, uzmanlarla iş birliği içerisinde yeni bir teklif hazırlanması gerekmektedir. Mevcut teklif, iklim kanunu olmaktan çok bir emisyon ticaret sistemi oluşturma amacına yönelik görünmektedir. Çevre sorunlarıyla mücadelede net emisyon azaltım hedeflerinin belirlenmesi, zaman çizelgesi ve açık bir yol haritası oluşturulması önemli görülmektedir. Ayrıca sürecin şeffaf bir biçimde yürütülmesi de büyük bir önem taşımaktadır.
Kaynaklar
[1] Net Zero, What is Net Zero? https://netzeroclimate.org/what-is-net-zero-2/ (Erişim Tarihi: 15.04.2025).
[2] Roxana Bardan (2023), NASA Says 2022 Fifth Warmest Year on Record, Warming Trend Continues, https://www.nasa.gov/news-release/nasa-says-2022-fifth-warmest-year-on-record-warming-trend-continues/_; Roxana Bardan (2024), NASA Analysis Confirms 2023 as Warmest Year on Record, https://www.nasa.gov/news-release/nasa-analysis-confirms-2023-as-warmest-year-on-record/_; Roxana Bardan (2025), Temperatures Rising: NASA Confirms 2024 Warmest Year on Record, https://www.nasa.gov/news-release/temperatures-rising-nasa-confirms-2024-warmest-year-on-record/ (Erişim Tarihi: 15.04.2025).
[3] Roxana Bardan (2023), NASA Says 2022 Fifth Warmest Year on Record, Warming Trend Continues, https://www.nasa.gov/news-release/nasa-says-2022-fifth-warmest-year-on-record-warming-trend-continues/_ (Erişim Tarihi: 15.04.2025).
[4] IPCC (2019), Global Warming of 1.5°C, https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2022/06/SR15_Full_Report_LR.pdf, (Erişim Tarihi: 15.04.2025).
[5] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı (2022), İklim Değişikliğiyle Mücadelenin Önemi https://www.mfa.gov.tr/iklim-degisikligiyle-mucadelenin-onemi.tr.mfa 17.09.2024, (Erişim Tarihi: 15.04.2025).
[6], [7] United Nations Climate Change, The Paris Agreement. What is the Paris Agreement? https://unfccc.int/process-and-meetings/the-paris-agreement_, (Erişim Tarihi: 15.04.2025).
[8] T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı İklim Değişikliği Başkanlığı (2022), Türkiye Ulusal Katkı Beyanı’nı COP27’de Açıkladı, https://iklim.gov.tr/turkiye-ulusal-katki-beyani-ni-cop27-de-acikladi-haber-84, (Erişim Tarihi: 15.04.2025).
[9] T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı İklim Değişikliği Başkanlığı (2023), Türkiye Cumhuriyeti Güncellenmiş Birinci Ulusal Katkı Beyanı, https://iklim.gov.tr/db/turkce/dokumanlar/turkiye-cumhuriyeti–8230-102-20230512125223.pdf, (Erişim Tarihi: 15.04.2025).
[10] European Commission (2019), The European Green Deal Sets out How to Make Europe The First Climate-Neutral Continent by 2050, Boosting The Economy, Improving People’s Health and Quality of Life, Caring for Nature, and Leaving No One Behind, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_19_6691; European Commission (2021), European Climate Law, https://climate.ec.europa.eu/eu-action/european-climate-law_en#:~:text=of%20the%20economy-,Formal%20adoption,force%20on%2029%20July%202021, (Erişim Tarihi: 15.04.2025).
[11] European Commission (2025), The European Green Deal Striving to Be The First Climate-Neutral Continent, https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en (Erişim Tarihi: 15.04.2025).
[12] Energy and Climate Intelligence Unit (2025), Net Zero Scorecard, https://eciu.net/netzerotracker, (Erişim Tarihi: 15.04.2025).
[13] European Commission EDGAR- Emission Database for Global Atmospheric Research (2024), GHG Emissions of All World Countries, https://edgar.jrc.ec.europa.eu/report_2024 (Erişim Tarihi: 15.04.2025).
[14] European Court of Human Rights (2024), Verein KlimaSeniorinnen Schweiz and Others v. Switzerland, https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22documentcollectionid2%22:[%22GRANDCHAMBER %22,%22CHAMBER%22]} (Erişim Tarihi: 15.04.2025).
[15] World Bank Group (2025), State and Trends of Carbon Pricing Dashboard, https://carbonpricingdashboard.worldbank.org/?_gl=1*1h30log*_gcl_au*NTYxOTMxNjIyLjE3MjcxNzk3NzY., (Erişim Tarihi: 15.04.2025).
Doç. Dr. Betül HAYRULLAHOĞLU
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar, yazarlarının özgün düşünceleridir ve Onedio’nun editöryal politikasını yansıtmayabilir. ©Onedio
